Ünlü İttihatçı Kara Kemal intihar mı etti, yoksa öldürüldü mü?

Doç. Dr. Nuri Sağlam: Kemal Tahir romanlarının yayım hakkı 12 Eylül periyodunda Tekin Yayınevi’ne geçince, yayınevi, ‘Kurt Kanunu’ üzerinde birçok tahrifat yapmış ve bu şimdiye kadar hiç kimsenin dikkatini çekmemiş. Roman, en son 2022’de Ketebe Yayınları’ndan da birebir biçimde basılmış. Türk okuyucusu yarım asırdır tahrif edilmiş romanı okumakta ve hasebiyle müellif hakkında yapılan akademik çalışmalarda da daima bu tahrif edilmiş baskılar temel alınıyor.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, edebiyat tarihçisi Doç. Dr. Nuri Sağlam, yıllar evvel Türk Edebiyatı mecmuasında yayımlanan ‘Bir İntihar Simülasyonu Olarak Kara Kemal Cinayeti’ yazısında resmi tarih yazımının İzmir Suikastı ile ilişkilendirdiği Kara Kemal’in intihar ettiğine…

Doç. Dr. Nuri Sağlam: Kemal Tahir romanlarının yayım hakkı 12 Eylül devrinde Tekin Yayınevi’ne geçince, yayınevi, ‘Kurt Kanunu’ üzerinde birçok tahrifat yapmış ve bu şimdiye kadar hiç kimsenin dikkatini çekmemiş. Roman, en son 2022’de Ketebe Yayınları’ndan da birebir biçimde basılmış. Türk okuyucusu yarım asırdır tahrif edilmiş romanı okumakta ve münasebetiyle muharrir hakkında yapılan akademik çalışmalarda da daima bu tahrif edilmiş baskılar temel alınıyor.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, edebiyat tarihçisi Doç. Dr. Nuri Sağlam, yıllar evvel Türk Edebiyatı mecmuasında yayımlanan ‘Bir İntihar Simülasyonu Olarak Kara Kemal Cinayeti’ yazısında resmi tarih yazımının İzmir Suikastı ile ilişkilendirdiği Kara Kemal’in intihar ettiğine ait tezin nasıl üretildiğini ortaya çıkarmıştı. Geçtiğimiz günlerde Çamlıca’daki Rindan buluşmasında karşılaştığım Doç. Dr. Sağlam bu kez yeni bir ‘bomba’ ile karşımızda. Sağlam, Kemal Tahir’in birinci baskısı 1969’da yapılan romanının 1981’den bu yana tahrif edilmiş formda basıldığını fark etmiş. Romanda Kara Kemal’in intiharı teziyle ilgili satırların 12 Mart periyodunda Tekin Yayınevi’nce yapılan baskılarından çıkarıldığını, bunun dışında da yapıtın birçok kısmında ‘çok önemli değişiklikler’ yapıldığını belirten Nuri Sağlam Hoca ile, edebiyat dünyasında büyük sarsıntı yaratacak bu tahrifatın ayrıntılarını konuştum.

Doç. Dr. Nuri Sağlam

YAKIN TARİHİN ÇALKANTILI DEVRİNİ YAZDI

Nuri Hocam, öncelikle Türk edebiyatının usta kalemi Kemal Tahir’in ‘Kurt Kanunu’ romanını öne çıkaran özellikler hakkında bilgilerinizi okurlarımızla paylaşırsanız sevinirim.

Kemal Tahir’in ‘Kurt Kanunu’ romanı birinci kere 1969 yılında Bilgi Yayınevi tarafından basılmış ve o tarihten itibaren yarım asrı aşkın bir müddettir bilhassa edebiyat-tarih-siyaset bağlamında daima tartışma konusu olmuştur. Zira bu romanda, 1926 yılında Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya düzenlenen İzmir suikastı olayını bir fon olarak kullanan Kemal Tahir, yakın devir Türk siyasi tarihinin İkinci Meşrutiyet’ten 1926’ya kadar gelen en çalkantılı ve karanlık periyodunu mevzu edinmekte ve kurgunun ana eksenine büsbütün şahsi ihtirasın körüklediği ‘güç’ ve ‘iktidar’ çabasını yerleştirmektedir. Gerçekten romanın ismiyle birlikte “Kurtlukta düşeni yemek kanundur” epigrafından da çarçabuk anlaşılacağı üzere esasen hiçbir insani kaydın geçerli olmadığı bu kadim arbedenin çeşitli tezahürlerini, İzmir suikastı üzerinden bir defa daha gözler önüne sermekte ve böylelikle kendi tabiriyle ‘günümüz olaylarına ve meselelerimize bir spot ışığı’ düşürmektedir.

Roman, münasebetiyle Kara Kemal’in Atatürk’e suikast kabahatinden aranmasını da anlatıyor. Siz 2012 yılında Türk Edebiyatı mecmuasında ‘Bir İntihar Simülasyonu Olarak Kara Kemal Cinayeti’ başlıklı bir yazı yayımlamış, Kara Kemal’in intihar etmediğini, öldürüldüğünü ileri sürmüştünüz. Bu yazıda paylaştığınız bilgileri tekrar hatırlatabilir misiniz?

TAHRİFAT 1982 TARİHLİ BASKIDA BAŞLIYOR

Şimdi, o yazınızdan 13 yıl sonra yeni bir argümanda bulunuyor, yazınıza kaynak gösterdiğiniz ‘Kurt Kanunu’ romanının ilgili kısmında Kara Kemal’in intihar etmediğinin, polis tarafından taammüden öldürüldüğünün yazdığını lakin bu kısmın 12 Eylül 1980 sonrasında romandan çıkarıldığını söylüyorsunuz. Bu savınızın temeli nedir? Siz bu tahrifatın nasıl farkına vardınız?

‘Kurt Kanunu’ romanını daha önce birinci kere Tekin Yayınevi’nin 1982 tarihli 3. baskısından okumuştum. Lakin kelam konusu yazımda referans olarak İthaki Yayınları’nın 2005 tarihli 4. baskısını kullanmış ve en son iki yılı aşkın bir müddettir üzerinde çalıştığım ‘Gazi Paşa’ya Suikast ve Kurt Kanunu’ isimli kitabım için de Ketebe Yayınları’nın 2022 baskısını referans almıştım. Bu baskıların hiçbirinde Kara Kemal’in öldürüldüğü yazmıyordu! Münasebetiyle kitabımın ‘Kara Kemal Cinayeti!’ başlıklı kısmında ‘Kurt Kanunu’ romanından bu türlü bir alıntı yoktu. Ancak kitabı okuma zahmetine katlanan kıymetli meslektaşım Dr. Ali Yıldız, bu hususa dikkat çekince romanda Kara Kemal’in öldürüldüğüne dair rastgele bir tabir olmadığını söyledim. Kendisi nazikçe “Var, herhalde gözden kaçırmış olmalısın!” dedi ve kelam konusu pasajın fotoğrafını çekip gönderdi. Böylelikle bu muhavere sırasında Ali Bey’in romanın otantik nüshasına benimse tahrif edilmiş nüshalarına atfen konuştuğumuzu tesadüfen fark etmiş olduk!…

Peki bu vahim tahrifatı fark ettikten sonra ne hissettiniz, neler yaptınız?

Bilgi Yayınevi’nin 1972 baskısına ilişkin olan bu pasajı okur okumaz apansız mideme saplanan ağır bir sancıya karşın hiç vakit kaybetmeden ‘Kurt Kanunu’ romanının kelam konusu otantik baskısını edindim ve Tekin Yayınevi’nden çıkan 1982 tarihli nüshayla satır satır karşılaştırmaya koyuldum. Sayfalar ilerledikçe artan büyük bir şaşkınlık, ıstırap, ıstırap, utanç, hüzün ve kim bilir tahminen biraz da sevinçle karışık tuhaf bir his anaforu bütün benliğimi sarıyor ve bu süreçte her ne hikmetse merhum Akif’in “Şu mezarlar ki, uzanmış gidiyor, ey yolcu, / Nereden başladı yükselmeye, bak, nerede ucu!” mısraları zihnimde dönüp duruyordu. Karşılaştırmayı bitirince çok cılız da olsa son bir ümitle dönüp İthaki ve Ketebe Yayınları tarafından basılan nüshalara bir daha baktım. Şayet kendimi tutmasaydım Akif’in mezkür mısralarını bu sefer şahsen ben bozacak ve neredeyse “Şu tahrifat ki uzanmış gidiyor, ey yolcu, / Nereden başladı bu tahribat, bak, nerede ucu!” demekten kendimi alamayacaktım!…

BUGÜNE KADAR KİMSENİN DİKKATİNİ ÇEKMEMİŞ

Yani ‘Kurt Kanunu’ romanındaki bütün bu tahrifat 1980’li yılların başlarında yapılmış ve o tarihten beri hiçbir editör ya da akademisyen bu durumu fark etmemiş mi?

Kemal Tahir’in romanlarının yayım hakkı 12 eylül periyodunda Bilgi Yayınevi’nden Tekin Yayınevi’ne geçince, bu yayınevi, ‘Kurt Kanunu’ romanı üzerinde birçok tahrifat yapmış ve bu tahrifat her nasılsa bugüne kadar evet hiç kimsenin dikkatini çekmemiştir! Çünkü 1981’den 2004 yılına kadar Tekin Yayınevi tarafından 9 kere basılan bu tahrif edilmiş roman, 2005-2021 yılları ortasında İthaki Yayınları’nda 20 baskıya ulaşmış ve en son 2022 yılında Ketebe Yayınları tarafından da birebir formda basılmıştır. Bu yüzden Türk okuyucusu yaklaşık yarım asırdır kelam konusu tahrif edilmiş romanı okumakta ve hasebiyle Kemal Tahir hakkında yapılan bütün akademik çalışmalarda da maalesef o gün bu gündür daima bu tahrif edilmiş baskılar temel alınmaktadır.

Nuri Hocam, romanda nasıl tahrifatlarla karşılaştınız. Ayrıyeten ‘Kurt Kanunu’ romanına yapılan bu tahrif suikastı insanın aklına “Acaba Kemal Tahir’in öbür romanları da tahrif edilmiş midir?” sorusunu da getiriyor. Neler dersiniz?

Bu sorunun karşılığını ve ‘Kurt Kanunu’nda yapılan tahrifatın bütün boyutlarını bir makale ile kaleme almayı düşünüyorum. Sizinle şimdilik yalnızca ispat olarak Kara Kemal’in öldürülmesiyle ilgili pasajı paylaşmakla yetinebilirim. Fakat romanda söz, cümle ve kısım bazında birçok tahrifat var, daha öbür çıkarılmış yerler de var. Bunu farklı bir röportajda yine konuşabiliriz. Şimdilik örnek olarak size Kara Kemal’in öldürülme sorununu veriyorum. Zira bu işten sorumlu beşerler merak edilecektir, bu tahrifat bana nazaran Kemal Tahir’e büyük bir cinayet, Kara Kemal cinayetinden daha beter bir cinayettir. 45 yıldır herkesin gözü kör, kulağı sağır olmuş. Ben dahi kendimi bu manada çok suçladım. Bu türlü bir tahrifat yapılabileceği hiç aklımıza gelmiyor. Yayınevlerine, editörlere güveniyor, farkına varmadan yanılgıyı büyütüyoruz.

Doç. Dr. Nuri Sağlam, Kemal Tahir’in ‘Kurt Kanunu’ romanında yapılan tahrifatın ayrıntılarını şöyle aktarıyor:

Gazeteci Murat ile dayısı Emin Bey ortasında geçen diyalogdan nakledeceğim şu pasaj, ‘Kurt Kanunu’ romanının 1972 yılında Bilgi Yayınevi tarafından yapılan otantik baskısına aittir. Ama bu pasajın italik kısmı ‘Kurt Kanunu’nun yaklaşık yarım asırdır sırasıyla Tekin, İthaki ve nihayet Ketebe Yayınları tarafından yapılan baskılarında yoktur! Kelam konusu pasaj şöyledir:

-Gerçek… Evet, artık anladım. Gurbet Halalarla farkımız burda… Sakın aklınıza getirmeyin bir daha bu türlü çaprasık seyleri…

-Bir an, söyleyip söylememek için duraksadı-: Biraz evvel dediniz ki… “Kara Kemal Bey teslim olsaydı, mahkemede kendisini savunsaydı… Binde bir ihtimalle kurtulmaz mıydı sanki?…” Üzmeyin kendinizi boş yere dayıcığım…

-“Boş yere” ne demek?

-Şu demek… Hiç kimsenin niyeti yoktu Kara Kemal Beyi mahkeme önüne çıkarmaya…

-Öyleyse… Kendisine kıydığı da sakın hakikat değil mi?

-Elbette hakikat değil… Çok şeyler biliyordu Kara Kemal Bey… Kurtulma umudu kalmadığını anlayınca hiçbir kuvvet konuşmasını önleyemezdi. “Teslim ol Kara Kemal Bey ağabey… Hakkında güzeli budur.” diye bağırmış ya heriflerden biri… Yüzde yüz eminim, budur işte öldürme vazifesini yüklenen hergele… Hem bu kelamlardan, hem de sesin ahenginden anlamıştır işi Kara Kemal Bey ossaat… Bunlar da İttihatçı oyunudur zira…

-Yok canım…

-Yok mu, var mı anlaşılır yakında… Merak etmeyin, bâtın kalmaz bu türlü pislikler, hiçbir vakit.

Gazeteler hani yazdılar ya… Konuta girmişler de… Odaya çıkmıslar da. Yerde terlikleri… Havada cigara dumanları görmüsler de… Bundan anlamıslar birkaç saniye evvel burda oldugunu… Açık pencereden bahçeye atlamıslar. Hepsi palavra bunların!

(Bk., Kurt Kanunu, 2. bs., Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972, s. 353-354.)

Bu pasaj, Tekin, İthaki ve Ketebe Yayınları tarafından yapılan baskılarda ise şu formdadır:

“Gerçek… Evet, artık anladım. Gurbet Halalarla farkımız burda… Sakın aklınıza getirmeyin bir daha bu türlü çaprasık seyleri… Gazeteler hani yazdılar ya… Konuta girmisler de… Odaya çıkmıslar da… Yerde terlikleri… Havada cigara dumanları görmüsler de… Bundan anlamıslar birkaç saniye evvel burda oldugunu… Açık pencereden bahçeye atlamıslar. Hepsi palavra bunların!”

(Bk., Kurt Kanunu, 3. bs., Ankara: Tekin Yayınları, 1982, s. 266; Kurt Kanunu, 4. bs., İstanbul: İthaki Yayınları, 2005, s. 304; Kurt Kanunu, İstanbul: Ketebe Yayınları, s. 292.)

1972 TARİHLİ YEPYENİ METİN

Doç. Dr. Nuri Sağlam, Kemal Tahir’in ‘Kurt Kapanı’ romanı hakkındaki savına birinci olarak romanın 1 ve 2 numaralı fotoğraflarda yer alan, 1972 tarihinde Bilgi Yayınevi’nden çıkan ilgili sayfalarını örnek gösteriyor. Akabinde, Tekin Yayınevi tarafından 1982’de yapılan baskıda Kara Kemal ile ilgili cümlelerde yapılan tahrifata da 3 numaralı fotoğrafı ispat olarak sunuyor.

DOÇ. DR. NURİ SAĞLAM KİMDİR?

Nuri Sağlam, 1964 yılında Giresun’da doğdu. Birinci ve orta tahsilini Giresun’da tamamladı. 1986’da İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’na girdi. 1990’da mezun oldu. Birebir yıl bu kısmın Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Kolu’nda Araştırma Vazifelisi olarak çalışmaya başladı. 1993’te Prof. Dr. Ömer Faruk Akün’ün danışmanlığında hazırladığı Basiretçi Ali Beyin Kent Mektupları isimli teziyle Yüksek Lisansını, 1999’da Prof. Dr. Necat Birinci’nin danışmanlığında hazırladığı Ruşen Eşref Ünaydın-Hayatı ve Yapıtları isimli teziyle de Doktorasını tamamladı. Hala İstanbul Üniversitesi, Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı, Yeni Türk Edebiyatı Anabilim Kolu’nda öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.