Global gücün yeni silahı tohumlar

İsrail ve ABD’nin Orta Doğu’ya yönelik planlarının altında bile Mezopotamya’nın verimli toprakları yatıyor. Farklı cephelerde süren bu savaş, gelecekte kimin besin zincirini denetim edeceğini belirleyecek.

Günümüzde global güç çabası yalnızca güç kaynakları yahut askeri teknolojiler üzerinden yürümüyor. Sessizce, fakat stratejik bir biçimde, ülkeler ortasındaki rekabetin yeni cephesi tohumlar ve genetik kaynaklar alanında açıldı. Tohumlar, bir tarım girdisi olmaktan çıkıp ulusal egemenliğin ve global jeopolitik dengelerin en kritik ögelerinden biri haline geldi. İklim değişimi, ekilebilir alanların azalması, nüfus ve global besin dalının artan talebi nedeniyle tarım yani onun kaynağı olan tohum stratejik bir kaynağa dönüştü. Ülkeler bu alanda yalnızca ekonomik bir…

İsrail ve ABD’nin Orta Doğu’ya yönelik planlarının altında bile Mezopotamya’nın verimli toprakları yatıyor. Farklı cephelerde süren bu savaş, gelecekte kimin besin zincirini denetim edeceğini belirleyecek.

Günümüzde global güç çabası yalnızca güç kaynakları yahut askeri teknolojiler üzerinden yürümüyor. Sessizce, lakin stratejik bir halde, ülkeler ortasındaki rekabetin yeni cephesi tohumlar ve genetik kaynaklar alanında açıldı. Tohumlar, bir tarım girdisi olmaktan çıkıp ulusal egemenliğin ve global jeopolitik dengelerin en kritik ögelerinden biri haline geldi. İklim değişimi, ekilebilir alanların azalması, nüfus ve global besin bölümünün artan talebi nedeniyle tarım yani onun kaynağı olan tohum stratejik bir kaynağa dönüştü. Ülkeler bu alanda yalnızca ekonomik bir rekabet içinde değil, asıl savaş tohumlara ve bunların ekileceği topraklara yönelik alanda sürüyor. Kelam konusu çabaya global şirketler de dahil olmuş durumda.

60 MİLYAR DOLARLIK DEV PAZAR

GLOBAL ŞİRKETLER ÜLKELERİ BAĞIMLI HALE GETİRİYOR

Söz konusu yapılar, patent hakları ve genetik teknoloji üzerindeki tekelci pozisyonlarıyla birçok devleti kendilerine bağımlı hale getiriyor. Kelam konusu süreç, besin güvenliği üzerinde dış baskı ve kırılganlık oluşturarak tohumu siyasi bir araca dönüştürüyor. ABD, Rusya, AB ve Çin üzere büyük ekonomiler, tohum pazarının en büyük oyuncuları ortasında yer alıyor.

Tohum savaşları, ülkelerin randımanı yüksek, hastalıklara ve iklim değişikliğine güçlü yeni çeşitleri geliştirmek için Ar-Ge’ye devasa yatırımlar yapılmasıyla sürat kazanıyor. Bu yarış, yalnızca tarımı geliştirmekle kalmıyor, birebir vakitte rakip ülkelere karşı bir tohum diplomasisi aracı olarak da kullanılıyor.

BUĞDAY PETROLDEN BİLE DEĞERLİ

Rusya’nın Kırım’ı işgalinin arkasında Batılı ülkelerin verimli buğday üretiminin olduğu biliniyor. Batılı ülkelerin sonrasındaki sert reaksiyonunun gerisinde da tekrar ABD ve Rusya ortasındaki tahıl uğraşı yatıyor. Çin şu anda kendi iç pazarına yönelik üretim yapsa da Afrika’ya olan ilgisindeki nedenleri ortasında yeniden birebir gerçek var. Bir ülke, ürettiği üstün tohumları başka ülkelere sunarak onların tarımını ve besin siyasetlerini etkileme gücü elde edebiliyor. Tahıl artık yalnızca bir tarım eseri değil, memleketler arası bağlarda askeri teknoloji yahut güç kaynakları kadar stratejik değere sahip bir öge. Gelecekte besin güvenliğinin, bu tohum savaşlarında kimin galip geleceğine bağlı olacağı düşünülüyor.

İsrail ve ABD’nin gözü Mezopotamya tarımında

ABD niyet kuruluşlarının birçok raporunda, ülkenin Orta Doğu’ya olan ilgisi yalnızca güçle açıklanmıyor. On binlerce Gazzelliyi katleden İsrail ile sürdürülen stratejik paydaşlığın temelinde de bilhassa bölgenin verimli toprakları yer alıyor. Ekilebilir yerlerinin azlığının farkında olan İsrail’in yayılmacı siyasetlerinin temelinde Mezopotamya bölgesinin binlerce yıllık kadim tarım mirası olduğu da biliniyor. Bilhassa ABD’nin Irak, Suriye ve İran üçgenindeki senaryolarında global şirketlerin tohum ve besin üretimi çıkarlarına hizmet eden emeller bulunuyor. ABD’nin Orta Doğu ülkeleriyle yaptığı özgür ticaret mutabakatları buğday ve tohum üzere tarım eserlerinin ticaretini özgürleştirerek Amerikan şirketlerinin bölge pazarlarına daha kolay girmesini sağlıyor. Örneğin, Ürdün üzere ülkelerle imzalanan muahedeler, ABD merkezli tarım devlerinin tohum kesiminde hakimiyet kurmasına yardımcı oluyor. Bu durum, birebir vakitte ülkenin global tarım siyasetinin bir uzantısı olarak bedellendiriliyor.

Çin tohumda bağımsızlık hedefliyor

Şirketlerin yanı sıra ülkeler de tohum pazarındaki pozisyonlarını güçlendirmek için stratejik adımlar atıyor. ABD, uzun yıllardır genetik teknoloji ve pazar büyüklüğüyle global tohum pazarının açık ara lideri konumunda. Yaklaşık 12 milyar doların üzerinde bir pazar büyüklüğüne sahip olan ABD, bu alandaki inovasyon yeteneğiyle dikkat çekiyor. Çin gerek devasa iç pazarının büyüklüğü gerekse tohum ihracatındaki yükselişiyle ABD’yi takipm ediyor. 2,8 milyar dolarlık üretim yanında 10 milyar dolar civarında iç ve dış pazar büyüklüğüne sahip olan Asya devi, yerli firmalarını destekleyerek dışa bağımlılığını azaltmayı hedefliyor.

Türkiye kritik konumda

Türkiye, bu global rekabetin hem tarihi hem de stratejik olarak merkezinde yer alıyor. Birçok bitkinin gen merkezlerinden biri olan Türkiye’nin sahip olduğu varlıklı atalık tohum mirası, çağdaş tohum ıslahı için hayati bir genetik banka fonksiyonu görmüştür. Amerikan buğday tarımının temelini atan “Türkiye Kırmızısı” buğdayı bu durumun en somut örneği. Günümüzde ise Türkiye, bu mirası korumak ve geliştirmek için kıymetli teşebbüslerde bulundu. Son 20 yılda sertifikalı yerli tohum üretimi, 145 bin tondan 1,4 milyon tona yükseldi ve yerli çeşitlerin sayısı kıymetli ölçüde arttı. Bu stratejik atılım, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltma ve bölgesel bir tohum gücü olma maksadına hizmet ediyor.

Son 25 yılda 10 kat arttı

Uluslararası tohumluk ticareti, son çeyrek yüzyılda kıymetli artışlar gösterdi Bu süreçte, farklı ekolojilere uygun yeni çeşitler, tohumluk üretiminde ihtisaslaşma ve tohumculuk teknolojisinde sağlanan gelişmeler tesirli oldu. 1970-2012 yılları ortasında milletlerarası tohumluk ticareti 10 kat arttı. Türkiye Tohumcular Birliği’nin (TÜRKTOB) yayınladığı 2024 Dal Raporu’na nazaran 1970’li yılların sonunda yaklaşık 1 milyar dolar civarında olan memleketler arası tohumluk ticareti, 1980’li yılların ortasından itibaren süratle artmaya başladı. 2012 prestijiyle bu sayı yaklaşık 10,5 milyar dolara ulaştı. Bu artış trendi hala birebir süratte devam ederken, günümüzde dünya tohumluk üretim kıymeti yaklaşık 60 milyar dolar olarak iddia ediliyor. Lakin kelam konusu tohumların, ziraî üretimde oluşturduğu katma bedel (işlenmiş besinle beraber) yüz milyarlarca doları buluyor.