Enver Paşa 41 yıllık ömrüne büyük ülküler ve bir şehadet sığdırdı
Asıl ismi İsmail Enver olan ve İstanbul Divan yolunda doğan Enver Paşa, Manastırlı Surre Emini Ahmet Bey ile Ayşe Hanım’ın oğlu olarak 1881 yılında dünyaya geldi.
Enver Paşa, 41 yıla sığdırdığı uğraşla, bir milletin yazgısını omuzlamış, yüzyıllık mefkureleri yüreğinde taşımış bir vatan sevdalısıydı.
Enver Paşa, 33 yaşında Harbiye Nazırı oldu
28 yaşında Osmanlı Devleti’nin Berlin Askeri Ataşesi oldu. 30 yaşında Mısır, Bingazi ve Tobruk’ta Arap başkanlarla temaslarda bulundu. Trablusgarp’ta İtalyanlara karşı direnişi örgütledi.
32 yaşında Edirne’ye giren birinci Osmanlı kuvvetlerinin başında yer alan Enver Paşa, “Edirne Kahramanı” olarak anıldı.
Şimdi 33 yaşındayken hem Harbiye Nazırı oldu hem de Erkan-ı Harbiye-i…
Asıl ismi İsmail Enver olan ve İstanbul Divan yolunda doğan Enver Paşa, Manastırlı Surre Emini Ahmet Bey ile Ayşe Hanım’ın oğlu olarak 1881 yılında dünyaya geldi.
Enver Paşa, 41 yıla sığdırdığı çabayla, bir milletin yazgısını omuzlamış, yüzyıllık ülküleri yüreğinde taşımış bir vatan sevdalısıydı.
Enver Paşa, 33 yaşında Harbiye Nazırı oldu
28 yaşında Osmanlı Devleti’nin Berlin Askeri Ataşesi oldu. 30 yaşında Mısır, Bingazi ve Tobruk’ta Arap başkanlarla temaslarda bulundu. Trablusgarp’ta İtalyanlara karşı direnişi örgütledi.
32 yaşında Edirne’ye giren birinci Osmanlı kuvvetlerinin başında yer alan Enver Paşa, “Edirne Kahramanı” olarak anıldı.
Henüz 33 yaşındayken hem Harbiye Nazırı oldu hem de Erkan-ı Harbiye-i Genele Reisliği vazifesini üstlenn Enver Paşa, 37 yaşındayken 1918’de Kafkas İslam Ordusu’nu kurdu.
41 yaşında ise şehit oldu…
Dualarında her vakit vatanı, milleti vardı
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Zakir Avşar ve Doç. Dr. Alper Alp, Türk tarihine ismini vatan sevgisiyle yazdıran Enver Paşa’yı TRT Haber’e anlattı.
Prof. Dr. Zakir Avşar, Enver Paşa için “atak, cevval, çalışkan, bilgili, vatanperver” tabirlerini kullandı.
“Enver Paşa, askerlik mesleğini severek ve şuurlu bir formda seçmiş birisi.” diyen Doç. Dr. Alper Alp, Enver Paşa’nın her zamanettiği duasını anlattı:
“Allah her vakit vatanımıza, milletimize, devletimize hoş hizmetler yapmayı nasip etsin.” Enver Paşa
“Enver Paşa cephede bile namazını kılıyor, Kur’an-ı Kerim’i okuyordu”
Prof. Dr. Avşar, Enver Paşa’nın hem bilgili hem de çok inançlı bir insan olduğunun altını çizdi:
“Enver Paşa cephede bile namazını kılıyor, Kur’an-ı Kerim’i okuyordu. Muazzez bir hayat yaşayan Enver Paşa, namuslu bir insan olarak yaşadı ve öldü.”
Berlin’deki Askeri Ataşeliği devrinde Alman bürokratlar ile yakın münasebetler kuran ve Osmanlı-Alman ilgilerinin gelişmesi için uğraş harcayan Enver Paşa, Almanya’nın Balkan Savaşları esnasındaki Osmanlı siyasetlerinden şad değildi.
İttihat ve Terakki’nin fiili gücü sayesinde genç yaşta, 3 Ocak 1914’te Mirliva rütbesine yükselen Enver Paşa, tıpkı tarihte Ahmet İzzet Paşa’nın yerine Harbiye Nazırı oldu. Şimdi 33 yaşında genç, güç dolu, orduda kahraman olarak bilinen bir yeteneğin Harbiye Nazırı olması, Osmanlı Devleti’nin genç entelektüellerini, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu konusunda ümitlendirdi.
Enver Paşa’nın Makedonya’da çetelere, Trablusgarp’ta İtalyanlara karşı ve 1908 Meşrutiyeti için göstermiş olduğu gözü pek gayretleri, genç subayları etkiledi.
Harbiye Nazırı olduktan çabucak sonra 8 Ocak 1914 tarihinde Erkan-ı Harbiye-i Genele Reisliği vazifesini de üstlenen Enver Paşa, birinci iş olarak Osmanlı ordusunun tekrar düzenlenmesi için çalıştı.
Naciye Sultan ile evlendi, Osmanlı sarayına damat oldu
Enver Paşa, 5 Mart 1914 tarihinde Sultan Abdülmecid’in torunu ve Şehzade Süleyman Efendi’nin kızı Naciye Sultan ile evlendi ve Osmanlı sarayına damat oldu.
Osmanlı Devleti 1. Dünya Savaşı’na fiilen girdikten çabucak sonra Harbiye Nazırı Enver Paşa, tıpkı vakitte Osmanlı III. Ordu Kumandanı olarak Sarıkamış Kuşatma Harekatını yürüttü.
Enver Paşa’nın şahsen kendisinin de belirttiği üzere burada ordu yalnızca düşmana karşı değil “havanın ve yerin” gösterdiği muhalefete karşı da uğraş etmek zorunda kaldı.
Enver Paşa Almanya’nın Osmanlı topraklarına ait projelerinden rahatsız oldu
Balkan Savaşları esnasında ve sonrasında Almanya’nın “Osmanlı topraklarını paylaşma projelerine ortak olma politikası” takip etmesi Enver Paşa’yı rahatsız etmişti.
Enver Paşa, Rusya’daki Bolşevik İhtilali’nden sonra Kafkasya’da ortaya çıkan Osmanlı- Alman çıkar çatışmasında hiçbir formda taviz vermek istemiyordu. Zira Kafkasya hem Turan’a giden yoldu hem de Türkler yaşıyordu.
Azerbaycan Enver Paşa’dan yardım istedi
Azerbaycan lideri Mehmet Emin Resulzade, Haziran 1918’de Enver Paşa’ya müracaat ederek yardım istedi.
Mehmet Emin Resulzade Enver Paşa’ya, “Bizim ordumuz yok, bizim gücümüz yok biz kendimizi koruyamayız. Bakü’de Bolşevik Sovyetler var onları temsil eden Ermeniler var ve Bakü’ye İngilizler girdi. Hatta Gürcüleri de Almanlar destekliyor. Bizi kim destekleyecek” dediğinde Enver Paşa derhal bölgede bir yeni ordu kurulmasını emretti.
Almanya ile Osmanlı Devleti ortasında imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması’nda bir kural var. Almanya ile Osmanlı orduları kendi hudutlarının dışına çıkmayacak. Yani Osmanlı Devleti o denli bir ordu kurmalı ki bu ordu Osmanlı ordusu olmalı fakat Osmanlı ordusu üzere de görünmemeli. İşte o nedenle ordunun ismi Kafkas İslam Ordusu olarak belirlendi ve güya Azerbaycan Türkleri bu orduyu kuruyormuş üzere bir imaj verildi.
“Kafkas İslam Ordusu Müslüman katliamının Kafkaslar’da önüne geçti”
Enver Paşa kardeşi Nuri Paşa’yı ordunun kumandanı yaptı. Nuri Paşa komutasındaki Filistin’deki 3. Piyade Birliği çabucak bölgeye kaydırıldı. Nuri Paşa Gence’ye bu birliklerle girdi.
Prof. Dr. Zakir Avşar, Kafkas İslam Ordusu’nun tarihi bir görev gördüğüne işaret etti:
“Silahların dağıtıldığı, ordularımızın dağıtıldığı bir süreç içerisinde bu şahıslar Osmanlı Ordusu’ndan istifa ettirilerek, o vazifeyi üstlendi. Bakü’nün kurtuluşunu beraberinde getiren bu kahraman ordu, Müslüman katliamının Kafkaslar’da önüne geçti. Onun için bu ordu büyük ve değerli bir ordu.”
Osmanlı Devleti, temmuz-ağustos ayları boyunca Almanya’yı bunun bir Osmanlı Ordusu olmadığına ikna etmek için diplomatik teşebbüslerde bulundu. Bu ortada Almanya ile Sovyet Rusya yakınlaşması kelam konusuydu.
Osmanlı Almanların Bakü’ye girmesine seyirci kalamazdı
Osmanlı Devletinin bu olanbiteni seyretmesi kelam konusu olamazdı.
Nuri Paşa Gence’de karargahını kurdu ve akabinde beşinci Kafkas Tümeni olarak anılan 5. Osmanlı Tümeni bölgeye kaydırıldı. Bu askerlerin, Azerbaycan askeri olduğu söylendi ve kanıtlandı. Kafkas İslam Ordusu içersinde yer aldılar. Temmuz sonunda hazırlıklar tamamlanmasına karşın Almanya’yı ikna etme uğraşları sebebiyle harekatın başlatılması biraz vakit aldı. Almanya’ya razı eden mevzu ise İngiltere’nin Bakü’ye girmesi oldu.
Osmanlı Almanya’ya karşı Azerbaycan Türklerinin yanında oldu
İngiltere’nin Bakü’ye girmesiyle Kafkas İslam Ordusu’nun harekatına ses çıkaramayan Almanlar, harekatta yer almak istedi ve bir birliğini yola çıkardı.
Osmanlı Devleti, 1. Dünya Savaşı’nda ittifakı olan Almanya’ya karşı Azerbaycan Türklerinin yanında oldu.
Enver Paşa’nın kurduğu Kafkas İslam Ordusu, Almanların Azerbaycan’a girmesine müsaade vermedi. Almanların geçeceği yollar köprüler tahrip edildi ve Almanlar gelene kadar Türk ordusu Bakü’de Harekat başlattı.
“Devlet halinde Azerbaycan’ın ortaya çıkmasında Enver Paşa’nın da merkezi rolü var”
Gence, Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir’i Bolşevik ve Ermenilerden temizleyen ordu, 30 saatlik muharebeden sonra Bakü’yü özgürlüğüne kavuşturdu.
Bolşeviklerin Kafkasya üzerinde kelam sahibi olmaya başlamasıyla birlikte, Enver Paşa evvel Moskova’ya oradan da Bolşevikler ile anlaşarak Güney Kafkasya’ya geçmek istedi.
Enver Paşa Berlin’den Moskova’ya gidebilmek için Nisan 1919 ile Ağustos 1920 tarihleri ortasından tam dört kez yola çıktı, her keresinde pürüzlerle karşılaştı ve lakin dördüncü denemesinde Moskova’ya ulaşabildi. Moskova’dan, Bolşevik ihtilalciler olan Radek ve Zinovyev ile Bakü’ye geçen Enver Paşa, burada Birinci Doğu Halkları Kurultayı’na katıldı.
Enver Paşa, Teşkilat-ı Mahsusa’nın eski başkanlarından Kuşcubaşı Hacı Sami ve bir kısım eski ittihatçılarla birlikte Bakü’den Buhara’ya geçti. Gayesi Türkistan bağımsızlık hareketini yürüten Basmacılara takviye vermekti. Bu maksadına ulaşmak için Rus Bolşeviklerle uğraşa girdi.
Varlığını Türkistan Türklerinin bağımsızlığına ve birliğine armağan eden Enver Paşa, Abıderya Köyü yakınlarındaki Çegan Doruğu’nda Kurban Bayramı’nın birinci gününde 4 Ağustos 1922’de Ruslar tarafından şehit edildi…
Namaz için kalkmıştı, kalbinden vurularak şehit edildi…
Prof. Dr. Zakir Avşar, Enver Paşa’nın şehadetini şu sözlerle anlattı:
“Enver Paşa ve arkadaşları namaz için kalkıyorlar lakin Bolşevik ordusunun yaklaştığını görüyorlar. Enver Paşa yanındaki muhafızlarıyla birlikte bu orduya karşı büyük bir huruç hareketine giriyor ve o esnada da şehit oluyor. Paşanın Kalbinden vurulduğu söz ediliyor…”
Enver Paşa, şehadetinin akabinde Türkistan’dan ve Rusya’nın öteki bölgelerinden gelen on binlerce insanın iştirakiyle Çegan Doruğu’na defnedildi. Enver Paşa’nın mezarı Türkistan Türkleri tarafından her vesileyle ziyaret edilmeye başlandı.
Doç Dr. Alper Alp, “Enver Paşa tekrar bildiğiniz üzere kahramanca bir uğraşla burada da o kahramanlık ruhunu, asil ruhunu gösterdi ve burada şehit oldu.” dedi.
Naaşı 1996’da Abıderya’dan Abide-i Hürriyet Zirvesi’ne getirildi
Enver Paşa’nın naaşı 3 Ağustos 1996 tarihinde Tacikistan’dan Türkiye’ye getirilerek bir gün sonra Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in katıldığı birinci sınıf askeri merasimle Abide-i Hürriyet Zirvesi’nde Mahmut Şevket Paşa, Talat Paşa ve Bahattin Şakir üzere eski çaba arkadaşlarının yanında toprağa verildi.
“Enver” ismi Türkistan’da yaşıyor: Bir ülkünün gerçekleşmesinin ümidi
Enver Paşa’nın şehit olduğu yerde, Türkistan coğrafyasında, İslam coğrafyasında ve Balkanlar’da çocuklara Enver isminin verilmesi epey yaygın.
Doç. Dr. Alper Alp, vatansever bir kahraman Enver Paşa’nın isminin verilmesinin bir ülkünün gerçekleşmesinin ümidi olduğunun altını çizdi:
“Hürriyet kahramanı olması onun, Rusya Türkleri ortasında, öbür İslam dünyasında, İran’da, başka ülkelerde, bu gençlik cereyanında büyük bir kahraman olarak kabul edilmesini sağladı. Jön Türkler, Genç Türkler, Genç Buharalılar üzere farklı Osmanlı Devleti’ndeki bu ittihatçılara özenen çevreler de oluştu. Enver Paşa’nın posterleri hürriyet kahramanı olarak basıldı. Çarlık basınında Türk yahut Rusya Müslümanları basınının matbaalarında, gazetelerinde bu istikametiyle çok işlendi. Hasebiyle bu vatansever ve Osmanlı Devleti için bu gayretleri veren bir kahraman olduğundan, hürriyet aşığı olan Türk milletinin yeni kuşaklarına bu isim, bu mefkurelerin gerçekleşmesi ümidiyle konuluyor.”
“Enver ismi yalnızca Türkistan ile sonlu değil İslam coğrafyasının her tarafında var”
Prof. Dr. Zakir Avşar, Enver isminin yalnızca Türkistan ile sonlu olmadığını İslam coğrafyasının her tarafında var olduğuna işaret etti.
“Türkistan’da Enver ismi verilmesi bilhassa Balkanlar’daki kahramanlığından ötürü başladı. Bu 1916’lara tesadüf ediyor. Mustafa Çokay’ın çıkardığı Yaş Türkistan yani Genç Türkistan mecmuasında bu bilgileri görüyoruz. Orada Enver Paşa’nın çabasını anlatırken Türkistan’daki bu Enver isminin yaygın olmasına değiniyor. Halifenin ismini, padişahın ismini kimse bilmezken herkes Enver’in ismini biliyordu. Keza Enver Paşa’nın tekrar orada Basmacı hareketiyle birlikte olması, orada şehit düşmesi de elbette ki Enver isminin yaygınlaşmasını beraberinde getirdi. Ancak Enver ismine baktığınız vakit yalnızca Türkistan ile hudutlu falan değil, İslam coğrafyasının her tarafında var. İttihatçıların tesirini söylemek gerekirse; Mısır’da Cemal Abdümnasır, Enver Sedat var. Bunlar tesadüfen ortaya çıkmış hadiseler değil.”
Sadece bir asker değildi Enver Paşa, 41 yıla bir asrı sığdırdı ve arkasında yalnızca bir isim değil, hala canlı kalan bir dava bıraktı.