Dijital komşuluk krizi: WhatsApp kümeleri tansiyon alanına dönüştü

Dijital komşuluk, çağdaş mahalle ömrünün en süratli büyüyen alışkanlıklarından biri haline geldi. Tıpkı apartmanda yaşayanların kurduğu WhatsApp kümeleri başlangıçta duyuruların paylaşıldığı, kaybolan anahtarın ya da arızalı asansörün haber edildiği pratik bir bağlantı kanalı olarak görülüyordu. Lakin son yıllarda bu kümeler, giderek artan halde tartışmaların ve tansiyonların toplandığı bir alana dönüştü. Paklık programından aidatlara, otopark kullanımından gürültü şikayetlerine kadar kolay görünen sıkıntılar, dijital ortamda süratle büyüyerek komşular ortasında önemli çatışmalara yol açabiliyor.

Kimi apartman kümelerinde tartışmalar o denli denetimden çıkıyor ki, bildiriler sırf telefon ekranında kalmıyor; kimi vakit kapı önüne, kimi vakit karakollara kimi vakit ise mahkeme koridorlarına taşacak boyuta geliyor. Sabah…

Dijital komşuluk, çağdaş mahalle hayatının en süratli büyüyen alışkanlıklarından biri haline geldi. Birebir apartmanda yaşayanların kurduğu WhatsApp kümeleri başlangıçta duyuruların paylaşıldığı, kaybolan anahtarın ya da arızalı asansörün haber edildiği pratik bir irtibat kanalı olarak görülüyordu. Lakin son yıllarda bu kümeler, giderek artan halde tartışmaların ve tansiyonların toplandığı bir alana dönüştü. Paklık programından aidatlara, otopark kullanımından gürültü şikayetlerine kadar kolay görünen problemler, dijital ortamda süratle büyüyerek komşular ortasında önemli çatışmalara yol açabiliyor.

Bazı apartman kümelerinde tartışmalar o denli denetimden çıkıyor ki, iletiler sadece telefon ekranında kalmıyor; kimi vakit kapı önüne, kimi vakit karakollara kimi vakit ise mahkeme koridorlarına taşacak boyuta geliyor. Sabah Gazetesi’nden Meysa Koç, apartman WhatsApp kümelerinde patlak veren bu dijital çatışmaların nasıl geliştiğini, hangi durumlarda yargıya taşındığını ve uzmanların bu yeni komşuluk kültürüne dair değerlendirmelerini ele aldı.

Tuğçe Betül Şenel / Psikolog
“SOSYAL KAYGI SEMPTOMLARINI TETİKLER”

Dijital komşuluk kümelerinin bireylerin psikolojisi üzerindeki tesirleri nelerdir?

Dijital komşuluk kümeleri, bireylerde aidiyet, dayanak ve inanç hissini artırabileceği üzere; ağır bildiri trafiği, tartışmalar ve yanlış anlaşılmalar nedeniyle gerilim ve korkuyu artırıcı tesirler de gösterebilir. Tesiri, kümenin kültürüne ve kişinin mizacına bağlı olarak olumlu ya da olumsuz istikamette değişebilmektedir.

Sürekli ileti ve bildirim almak gerginlik ve dert seviyelerini artırabilir mi?

Beyin daima ikaz aldığında “acil bir şey var mı?” formunda hafif bir tetikte olma hali yaratır. Bu durum bilhassa; daima bipleme ve titreşim, “mesaj kaçırma” telaşı, iş- mesken dikkatinin bölünmesi üzere sebeplerle gerginlik ve zihinsel yorgunluk oluşturabilir.

Dijital kümelerdeki tartışmalar kimi bireylerde toplumsal çekingenlik yahut dert bozukluğu üzere tesirler yaratır mı?

Hassas ve içe dönük şahıslarda ağır tenkit ya da sert irtibat “Acaba yanlış bir şey söyler miyim?” korkusunu, toplumsal geri çekilmeyi hatta birtakım hadiselerde toplumsal dert semptomlarını tetikleyebilir.

Çocuk yahut gençler, aile içi ve mahalle içi dijital irtibatta nasıl etkileniyor?

Çocuk ve gençler: Yetişkin tartışmalarına maruz kaldıklarında güvensizlik ve dert yaşayabilir, ebeveynin ekrandaki gergin tutumunu modelleyebilir, daima bildirimli bir konut ortamında dikkat dağınıklığı geliştirebilir. Birebir vakitte, olumlu yardımlaşma iletilerini görmek onlarda topluluk şuuru ve empati gelişimini destekleyebilir.

Size bu sebeple gelen danışanlar oluyor mu?

Son yıllarda epey sık olmaktadır. Danışanlar çoklukla: Ağır tartışma olan iş kümelerinde yaşadıkları gerilim, yanlış anlaşılma korkusu, bitmeyen bildirimlerin yarattığı gerginlik, dijital ortamda eleştirilme tasası üzere mevzular seans gündemimizde olmaktadır. Bireyler bu usul durumlardan hayli etkilenmekte olup, ruhsal sağlamlılık için süreklilik gerektiren danışmanlık sürecine başlamaktadırlar.

Beyza Sındıraç / Avukat
“CEZA VE TAZMİNAT BOYUTU VAR”

Apartman kümelerinde ekseriyetle şu sebeplerle uyuşmazlık çıkar… Hakaret ve küfür savları: “Salak, aptal, terbiyesiz, hırsız, arsız, yalancı vb.” sözler açık hakarettir. Bir kişiyi küçük düşürmek gayesiyle ima yoluyla hakaret de kabahattir. Bu tıp iletiler TCK 125 – Hakaret Kabahati kapsamında dava konusu olur. Şahsî bilgilerin müsaadesiz paylaşılması: Birinin TC kimlik numarasını, sıhhat bilgilerini, ödeme geçmişini, özel fotoğrafını paylaşmak KVKK’ya ve TCK 136’ya terstir. Tehdit ve şantaj: “Seni rezil edeceğim” “Başına bela alırsın” “Evinin camlarını indiririm” üzere tabirler tehdit kapsamına girer. Komşular ortasında kurulan bu bildiri kümelerindeki WhatsApp iletisi kanıt sayılır. Küme içinde edilen hakaret kabahat sayılır. Birine “hırsız, dolandırıcı” demek iftiradır. “Seni mahvederim” üzere cümleler tehdittir. Mahkemeler bu cins yazışmaları kişilik haklarına hücum olarak kıymetlendirir. Kanıt olarak kabul eder. Hem ceza hem tazminat boyutu olabilir. Benim bir davamda, sakinlerden biri “Yöneticiye aidatların bu kadar yüksek olmasının sebebini herkes biliyor lakin burada söyleyemiyor.”

Bu tabir şu imaları içerir: Yönetici usulsüzlük yapıyor, yolsuzluk var, aidatlardan menfaat sağlanıyor, açıkça söyleyemeyecek bir cürüm işleniyor. Dolaylı ve örtülü halde söylenmiş olsa da “yönetici usulsüzlük yaptı / aidatlardan para yedi” manası taşımaktadır. Bu nedenle hakaret ve iftira cürmünün ögelerini taşır. TCK 125’e nazaran kişinin onur, onur ve saygınlığına akındır. Yargıtay’a nazaran ima yoluyla yapılan hakaret bile cürümdür. Yargıtay şu sözleri hakaret ve iftiraya sokmuştur: Herkes senin ne yaptığını biliyor. Senin yolsuzluklarını kimse söyleyemiyor. Aptallığımızdan faydalanıyor. Bu idarenin hesabı pak değil. Hepsinde amaçlanan şeyin ima yoluyla cürüm isnadı olduğu için ceza çıkmıştır. WhatsApp kümesi ‘özel alan’ değildir. Bu nedenle iletiler “özel hayatın gizliliği” kapsamı dışında kabul edilir.

Ayşe Atila / Sosyolog-Yazar
“GÜVEN VE AİDİYET OLUŞMUYOR”

WhatsApp kümeleri üzere dijital ortamlar, komşuluk aidiyetini güçlendiriyor mu?

Bu sorunun tek bir karşılığı yok, zira WhatsApp kümeleri komşuluğu hem güçlendirebiliyor hem zayıflatabiliyor. Bu kümeler, komşuluk değil “şikayet, kontrol ve dışlayıcı dil” üreten alanlara da dönüştü. Bir apartman sakinini maksat alan suçlama bildirileri, kümede başlayan kutuplaşmalar yahut kimlik temelli dışlanmalar aidiyeti zayıflatıyor, hatta komşuluğu bir ‘dijital nezaret sistemi ‘ne dönüştürüyor. Komşuluğa dijital bir alan açıyor lakin o alanın ruhunu biz belirliyoruz.

Komşuların irtibatını dijital ortamda yürütmesi toplumsal dayanışmayı nasıl etkiliyor?

Dijital irtibat, toplumsal dayanışmayı hızlandırır lakin her vakit derinleştirmez. Ama bu dayanışma, birden fazla vakit emek harcanan, yüz yüze ve duygusu yüksek temaslardan mahrum olur. Yani eksik bir dayanışma biçimi…

Sosyal bağların ekran üzerinden kurulması, uzun vadede inanç ve samimiyet hissini nasıl tesirler?

Güven ve samimiyet, sırf konuşmakla değil; yüz görmek, ses duymak, göz göze gelmek, birlikte susmakla kurulur. Dijital komşulukta bu bedensel ve duygusal katmanların birden fazla yoktur. Bu nedenle inanç vardır ancak kırılgandır; samimiyet vardır ancak denetimlidir.

Türkiye’deki dijital komşuluk kültürü, öbür ülkelerle karşılaştırıldığında farklılık gösteriyor mu?

Türkiye’de komşuluk yalnızca mekansal değil; kültürel, duygusal ve ahlaki bir kurumdur. Bu nedenle Türkiye’de dijital komşuluk sadece “duyuru paylaşmak” değildir; birebir vakitte korumak, kollamak, gözetmektir. Avrupa’daki dijital komşuluk çoklukla güvenlik odaklıdır: “Şüpheli kişi görüldü, hırsızlık oldu, belediyeye şu sorunu bildirin.” Batı’da dijital komşuluk bir uyum aracıdır; Türkiye’de ise duygusal ve kültürel bir sahne.